ارزیابی پایداری عقیمی و خلوص ژنتیکی تعدادی از لاین های اصلاح شده نرعقیم سیتوپلاسمی برنج (oryza sativa l.)

در روند برنامه تولید برنج هیبرید، ارزیابی اولیه از صفات مرتبط با میزان دگرگشنی در لاین های نرعقیم و پایداری عقیمی و همچنین میزان خلوص ژنتیکی جهت گزینش لاین های مطلوب ضروری است. در تحقیق حاضر از 7 لاین نرعقیم سیتوپلاسمی خارجی و نگهدارنده آنها و تعداد 33 لاین نرعقیم ایرانی به همراه لاین والدینی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس حاکی از وجود تفاوت معنی دار بین لاین های مورد مطالعه برای صفات طول بساک، طول میله پرچم، طول کلاله، طول گلوم، طول گلچه، عرض گلچه، باروری دانه گرده، طول خوشه، درصد خروج خوشه، درصد دگرگشنی، تعداد کل دانه و درصد باروری خوشه بود. مقایسه میانگین صفات نشان داد که لاین نرعقیم حسنی ریشک قرمز دارای بلندترین طول کلاله و کوتاهترین طول بساک می باشد. درصد دگرگشنی در لاین های نرعقیم حسنی ریشک قرمز و خزر بسیار پایین بود. لاین نرعقیم ir69224a ضمن داشتن عقیمی کامل گرده، دارای درصد دگرگشنی بالایی بوده است. مقایسه میانگین صفت عقیمی گرده نشان داد که پنج رقم نعمت، شصتک محمدی، گرده، حسنی ریشک قرمز و خزر در تمامی تلاقی های انجام شده با لاین های استاندارد، عقیمی کامل در نه دوره ارزیابی از خود نشان داده و جزء لاین های کاملاً عقیم و پایدار بودند. همچنین ارزیابی ها نشان داد که لاین نرعقیم حسنی (حسنی × دانش2a) ضمن داشتن عقیمی کامل در 4 دوره (3 شهریور، 10 شهریور، 17 شهریور و 7 مهر تا 14 مهر)، در سه دوره (تاریخ کاشت اول 6 اردیبهشت، تاریخ کاشت سوم 6 تیر و در گلخانه در 7 شهریور) باروری نسبی داشته و در دوره اول کاشت (6 اردیبهشت) بیشترین مقدار تولید بذر نوکلئوس (67/25 درصد) را داشته است. لاین ir68899a نیز که در تمامی مراحل ارزیابی عقیمی بالایی نشان داده بود در شرایط گلخانه ای با دمای بالا (> 24 درجه سانتی گراد) و طول روز کوتاه (<75/13 ساعت) 67/15 درصد تشکیل بذر داشته است. از اینرو از این لاین ها می توان در برنامه هیبرید دو لاین بهره برد. نتایج ضریب متوسط فاصله اقلیدسی (dij) نشان داد که در بین لاین های نرعقیم ندا، لاین های ندا a (ندا × ir58025a) و ندا a (ندا × ir68899a) بیشترین شباهت ( 1= dij) را دارا بودند و البته سایر لاین های خواهری نیز شباهت بسیار بالایی با یکدیگر داشتند. ضریب تشابه ارقام بکار رفته در این تحقیق (لاین های نگهدارنده باروری خارجی و لاین های ایرانی) نشان داد که دو رقم شصتک محمدی و ir67684b بیشترین میزان تفاوت را داشتند بنابراین پیش بینی می شود که ارقام هیبرید حاصل از تلاقی این دو رقم هتروزیس بالایی از خود نشان دهند. لاین های نرعقیم دشت (دشت × ir68899a)، خزر، حسنی، گرده a، سنگ طارم، شصتک محمدی و نگهدارنده آنها نیز هر کدام بطور جداگانه در یک گروه قرار گرفتند. بنابراین مشخص می شود که این لاین ها نیز بعد از چندین نسل تلاقی برگشتی به خلوص بالایی رسیده اند. از نتایج این تحقیق می توان جهت انتخاب والدین مناسب و استفاده از آنها جهت پروژه های اصلاحی مبتنی بر هیبریداسیون و دیگر روش ها به منظور یافتن نتاج با عملکرد بالا استفاده نمود.